John Klein Nagelvoort

Assistent conservator museum Bronbeek

In de collectie van Museum Bronbeek bevinden zich een aantal werken van de Javaanse schilder Raden Saleh (ca. 1811-1880), ook bekend als Raden Saleh Sjarif Bustaman.

Hij signeerde zijn eerste tekeningen met Sarib Saleh of gewoon Saleh. Op latere werken met toevoeging van zijn adellijke titel: Raden Saleh.

Saleh werd in Nederlands-Indië onderwezen door de landschapschilder en architect Antoine Payen (1792-1853), en later in Nederland door de schilders Cornelis Kruseman (1797-1857) en Andreas Schelfhout (1787-1870).

Kunsthistorica en Indonesianist dr. Marie-Odette Scalliet doet al decennialang onderzoek naar de Javaanse schilder. Zodoende probeert ze verloren en/of onbekende werken te traceren. Tijdens haar bezoek aan het depot van Museum Bronbeek zijn we alle objecten nagelopen, die een relatie zouden kunnen hebben met Raden Saleh. Een plattegrond met als titel ‘Plan der Negory Tjieandjor 1829’, objectnummer 1997/00-1/17, trok onze aandacht. De kaart, een deels ingekleurde pentekening, is gesigneerd en gedateerd door Raden Saleh.

Op dit moment is het niet bekend op welke wijze en wanneer de tekening in de collectie van het museum is gekomen. Wel duidelijk is dat de tekening vóór 1997 aanwezig was op Bronbeek.

Ligging en geschiedenis

Tjieandjor of Tjiandjoer (Cianjur), tot op heden hoofdplaats van het regentschap Cianjur, destijds hoofdplaats van de koloniale residentie Preanger Regentschappen, ligt op West-Java. In het Soendanees Parahyangan, wat betekent de verblijfplaats van de Hyang (goden). Aan het begin van de negentiende eeuw werd Cianjur verbonden met de ‘Grote Postweg’. De koffieplantages in het district breidden daardoor uit.

R.L.J. baron van der Capellen (1784-1860) werd op 4 februari 1820 aangesteld als resident van de Preanger Regentschappen en had zijn residentie in Cianjur. In 1825 werd hem verlof in Nederland toegestaan. Zijn verlof werd tweemaal verlengd, waarna hij pas op 12 oktober 1829 eervol ontslagen werd als de resident van de Preanger regentschappen.

P. Le Clercq, de toenmalige particuliere secretaris van gouverneur-generaal G.A.G.P. van der Capellen werd zijn vervanger, aangesteld op 20 december 1825. Le Clercq werd op 28 juli 1827 vervangen door W.N. Servatius. Zijn residentschap was echter van korte duur. Hij overleed enkele maanden later op 24 november 1827 te Cianjur.

Jonkheer O.C. Holmberg de Beckfelt (1794-1857), werd op 18 juni 1828 aangesteld als ‘Waarnemend Resident van de Preanger Regentschappen’, in 1829 effectief.

Holmberg de Beckfelt had een lange militaire staat van dienst. Zo vocht hij in Hollandse dienst (1807), Franse dienst (1810) en Nederlandse dienst. Hij werd in 1822 eervol ontslagen als militair en vervolgens benoemd tot assistent-resident van Kendal, resident van Pekalongan en tenslotte tot resident van de Preanger Regentschappen. In zijn civiele functies maakte hij gebruik van zijn militaire ervaring. Voor zijn rol tijdens de Java-oorlog in 1827 benoemd tot Ridder in de Militaire Willems-Orde.

De regent (bupati) van het regentschap Cianjur was Raden Adipati Prawiradireja. Zijn wooncomplex (dalem) was evenals de woningen van de resident en overige koloniale ambtenaren zijn aangegeven op Saleh’s kaart.

Plan der Negory Tjieandjor

De kaart is gedetailleerd getekend, maar niet noord-zuid georiënteerd. Verder valt op dat de toelichting, net als de signatuur van Raden Saleh, op de kaart tweetalig zijn. Nederlands en Javaans schrijft (aksara Jawa).

Voor welk doeleinde is de kaart gemaakt? Was het een opdracht, en zo ja van wie?

In 1829 was Raden Saleh al een zeer begaafde tekenaar. Hij had geen specifieke opleiding als cartograaf gehad. Zijn leermeester daarentegen werd door gouverneur-generaal Van der Capellen wel ingezet kaarten en architectonische tekeningen te vervaardigen. Deze vaardigheden kon Payen dus overbrengen aan Saleh en – gezien de nauwkeurigheid van de kaart – heeft hij dat ook gedaan.

Jonkheer O.C. Holmberg de Beckfelt werd op 18 juni 1828 aangesteld als waarnemend resident van de Preanger Regentschappen. Saleh vertrok op 23 maart 1829 naar Europa.

Holmberg de Beckfelt zou de opdrachtgever voor de kaart geweest kunnen zijn. Wellicht voor gebruikt op het residentiekantoor. Als oud-officier zou hij hier zeker behoefte aan hebben gehad. Ook mogelijk is dat de kaart tot de vier tekeningen behoorde, die Saleh met een begeleidend schrijven naar Jean Chrétien Baud (1789-1859) stuurde voor zijn verzoek om in Nederland te mogen studeren. Scalliet heeft deze vier tekeningen niet kunnen traceren.

Wij hopen in het wervingsarchief van Bronbeek nog een link naar de kaart te vinden, maar op dit moment blijft het gissen.

Wordt vervolgd.

Bronnen:

• Gelders Archief Doop 20-07-1794 Lutherse DTB Culemborg folio 33
• RA Brussel BS Brussel Overlijdensregister 25-12-1847 Akte 4961
• Dagblad van Zuidholland en ‘s Gravenhage 10-01-1858 N^o 8 Overlijdensbericht
• Portret Collectie KITLV Universitaire Bibliotheken Leiden
• Nederlands Adelsboek N^o 85 (1995) pp.371-372
• NA toeg.nr.2.02.01 SS inv.nr.3345 KB 14-02-1830 N^o 116
• NA toeg.nr.2.02.01 SS inv.nr.3659 KB 11-02-1832 N^o 21
• Register Kanselarij RMWO 4^de klasse nr.1332 (Jaap Cuperus)
• NA toeg.nr.2.10.01 MvK Stamboek Ambt. OI 1814-1836 inv.nr.3093 folio 45
• NA toeg.nr.2.10.50 MvK Controle folio Off. OIL inv.nr.1 folio 293
• NA toeg.nr.2.13.04 Stamboek Off. 7^e Bat.v.Iinie inv.nr.13 folio 9
• NA toeg.nr.2.13.04 Stamboek Off. inv.nr.208 N^o 1206
• Opregte Haarlemsche Courant 05-04-1860 N^o 82 Overlijdensbericht
• Nederlands Adelsboek 1913 p 34
• NA toeg.nr. 2.02.01 SS inv.nr. 825 KB 20-06-1819 L^a W N^o 32
• Register Kanselarij RMWO 4^de klasse nr. 989 (Jaap Cuperus)
• NA toeg.nr. 2.10.01 MvK Stamboeken Ambt. OI. inv.nr.3092 folio 358
• NA toeg.nr. 2.10.50 MvK Controle folio Off OIL. inv.nr.1 folio
• Onderzoeksarchief M.O. Scalliet
• Archief Museum Bronbeek